Τα Πανεπιστήμια φλέγονται, του Χρήστου Κάτσικα

Του Χρήστου Κάτσικα





ΞΕΧΑΡΒΑΛΩΜΑ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΔΙΔΑΚΤΡΑ, ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ, ΤΗΣ ΣΙΤΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΕΓΑΣΗΣ





«Εδώ πριονίζονται ρίζες»



Αν υπήρχε διαγωνισμός για εκείνους που άλλαζαν με την πιο μεγάλη μαεστρία το νόημα των λέξεων και των εννοιών, τότε το πρώτο βραβείο θα έπρεπε να απονεμηθεί στην ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας. Αυτή η ηγεσία, βαδίζοντας στα χνάρια της επικοινωνιακής πολιτικής της Κυβέρνησης, η οποία ονομάζει τη μείωση των μισθών αποτελεσματική διαχείριση, τη μείωση των προσλήψεων εξορθολογισμό, την απόλυση εξυγίανση, το φόρο αλληλεγγύη, δίνει τα επικοινωνιακά «ρέστα» της για να πείσει την κοινή γνώμη ότι οι «οι ριζικές αλλαγές που προτείνονται για τα Ανώτατα Ιδρύματα ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, που χρηματοδοτεί τα Ιδρύματα και εμπιστεύεται τα παιδιά της».

Οφείλουμε να το ξεκαθαρίσουμε: Με σημαία τις εύηχες λέξεις και φράσεις «αυτοτέλεια», «κοινωνική λογοδοσία», «σύνδεση με την οικονομία και την κοινωνία», η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, λίγες μόλις μέρες μετά την ψήφιση του εφαρμοστικού νόμου υποτέλειας και υποθήκευσης της χώρας, πιστή στη συνταγή Μακιαβέλι (όλα τα χτυπήματα μαζί για να ζαλιστεί ο αντίπαλος), είναι έτοιμη να υλοποιήσει το «συμβόλαιο θανάτου» της Ελληνικής Ανώτατης εκπαίδευσης, το οποίο έχει συνυπογράψει εδώ και αρκετά χρόνια.



ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΥΘΜΙΣΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ

Στο δια ταύτα: Ο νέος νόµος πλαίσιο που φοράει το άρωμα των επιταγών της Ε.Ε. και των συμφωνιών της Μπολόνια, «πριονίζει τις ρίζες» των υπολειμμάτων τού δημόσιου Πανεπιστηµίου και πριµοδοτεί το Πανεπιστήμιο της υποχρηματοδότησης, της ιδιωτικοποίησης, της επιχειρηµατικότητας, της έντασης των ταξικών φραγμών και των διδάκτρων. Στα πλαίσια αυτά η ιδιωτικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, εκτός από τη δηµιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, περιλαμβάνει και την «επιχειρηματοποίηση» του δημόσιου πανεπιστημίου, το οποίο, σύµφωνα µε την κυρίαρχη ανάγνωση, «προκειμένου να επιβιώσει στις νέες ανταγωνιστικές συνθήκες, θα πρέπει να λειτουργήσει µε όρους ιδιωτικής επιχείρησης διαφορετικά θα αντιμετωπίσει πρόβληµα επιβίωσης». Σε αυτό το Πανεπιστήμιο ο manager που επιβάλλεται έχοντας θέση, ρόλο και καθήκοντα αντίστοιχα µε τον διευθυντή μιας επιχείρησης, θα συντελέσει στη διαμόρφωση και εσωτερίκευση μιας κουλτούρας «επιχειρηματικής» αποτελεσματικότητας.




Ο ΠΥΡΗΝΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ



«Μη δίνετε σημασία στο τι λένε, προσέξτε καλύτερα τι εννοούν»



Καθώς υπάρχει πλέον η συσσωρευμένη εμπειρία που βοηθάει να διαβάζουμε μπροστά και πίσω από τις λέξεις, καθώς γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν έχει καμιά σημασία τι λέει το Υπουργείο Παιδείας αλλά αντίθετα σημασία έχει τι εννοεί, ας δούμε τον πυρήνα των αλλαγών που επιδιώκονται, αλλαγές που αλλάζουν το DNA των Πανεπιστημίων:

1. Διαμορφώνεται νέος χάρτης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ένα μεγάλο τμήμα σχολών και τμημάτων θα συγχωνευθούν, άλλα θα καταργηθούν ενώ όσα μείνουν σε τίποτε δεν θα θυμίζουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Οι προτάσεις του Εθνικού Συμβουλίου Εκπαίδευσης που θα συζητηθούν στο επόμενο διάστημα προβλέπουν τη σύσταση 12 ή 14 ανώτατων ιδρυμάτων (από 22) και την ύπαρξη 8 ή 6 ΤΕΙ (από 16) σε ολόκληρη τη χώρα.

2. Τα Πανεπιστήμια καλούνται ευθέως να «βγάλουν το ψωμί τους» μόνα τους. Το Υπουργείο Παιδείας εξαναγκάζει τα τριτοβάθμια ιδρύματα «να συμμορφωθούν προς τας υποδείξεις» του «κατά Μπολόνια Ευαγγελίου», δηλαδή, να υιοθετήσουν τη συμπεριφορά ιδιωτικής επιχείρησης για να βρουν νέους πόρους κρατώντας από τη μια το δίσκο του εράνου και από την άλλη το λιβανιστήρι. Σύμφωνα με τα στρατηγικά και «επιχειρηματικά» σχέδια του Υπουργείου Παιδείας η περιστολή της δημόσιας χρηματοδότησης θα δημιουργήσει συνθήκες «δημιουργικής ανασφάλειας» στα πανεπιστήμια και θα τα υποχρεώσει να εξορθολογήσουν τη διαχείρισή τους, περικόπτοντας δαπάνες και λειτουργικά έξοδα, και να στραφούν στην αγορά σε αναζήτηση νέων πηγών εσόδων (δίδακτρα, σύνδεση με επιχειρήσεις, μετατροπή σε επιχειρήσεις πώλησης υπηρεσιών).

3. Όσες διαψεύσεις κι αν κάνει το Υπουργείο Παιδείας σε σύντομο χρονικό διάστημα, μέσα στην επόμενη τριετία, αν ευοδωθούν οι παραπάνω σχεδιασμοί, το Ελληνικό Πανεπιστήμιο θα επιβάλλει δίδακτρα. Ναι, ας μην υπάρχει καμιά αμφιβολία. Και αυτά τα δίδακτρα δεν θα επιβληθούν τυπικά από «πάνω», κεντρικά, αλλά από την κάθε σχολή ξεχωριστά, στα πλαίσια της «αυτοτέλειας», της «σύνδεσης με την κοινωνία και την οικονομία», της αλλαγής «χρηματοδοτικής κουλτούρας» (1), της «απελευθέρωσης από τα δεσμά της δημόσιας χρηματοδότησης» και άλλων ζαχαρωμένων εκφράσεων που κάθε λίγο και λιγάκι «ξεφουρνίζει» το υπουργικό επιτελείο του Αμαρουσίου. Ουσιαστικά και τυπικά τα Πανεπιστήμια μετατρέπονται σε «επιχειρήσεις», με την πλήρη έννοια του όρου, οι οποίες για να επιβιώσουν κυνηγούν διεθνώς, ανταγωνιστικά και με όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα, «φοιτητές-πελάτες». Κύριοι στόχοι τους είναι η μεγιστοποίηση του οικονομικού οφέλους, από την επίτευξη του οποίου και μόνο κρίνονται και οι διοικήσεις τους. Οι «πελάτες-φοιτητές» οφείλουν να χρηματοδοτούν οι ίδιοι τις σπουδές τους είτε από τους οικογενειακούς τους πόρους, είτε δανειζόμενοι τα αναγκαία ποσά από τραπεζικά ή άλλα οικονομικά συγκροτήματα, τα οποία θα επενδύσουν επιλεκτικά στα διαφαινόμενα προσόντα τους, όπως ακριβώς επενδύουν και στις λεγόμενες καινοτόμες επιχειρήσεις.

4. Υιοθετείται πλήρως και επιβάλλεται το μοντέλο της Μπολόνιας με τους κύκλους σπουδών οι οποίοι διαχωρίζονται λειτουργικά και δομικά με την απόκτηση ενός πρώτου επαγγελματικού πτυχίου και ονομάζονται, αντίστοιχα, "προπτυχιακός" και "μεταπτυχιακός". Ο πρώτος κύκλος είναι τριετούς φοίτησης και περιλαμβάνει μαθήματα που αντιστοιχούν κατ' ελάχιστον σε 180 ακαδημαϊκές μονάδες. Ο δεύτερος κύκλος είναι οι μεταπτυχιακές σπουδές, που αντιστοιχούν κατ' ελάχιστο σε 60 και κατά μέγιστο σε 120 ακαδημαϊκές μονάδες, και ο τρίτος κύκλος είναι οι διδακτορικές σπουδές. Ο τεμαχισμός είναι τέτοιος που μπορεί κάθε ίδρυμα να οργανώνει και "προγράμματα σύντομου κύκλου σπουδών" εντός του προπτυχιακού επιπέδου, τα οποία "θα οδηγούν στην απονομή διπλώματος". Η αφαίρεση θεμελιωδών γνώσεων των επιστημών σε συνδυασμό με την ρηχή και πρώιμη υπερεξειδίκευση και η αποστήθιση κανόνων ή μοντέλων αφαιρούν σε μεγάλο βαθμό την απαραίτητη για τον επιστήμονα πλατιά και βαθιά γνώση της ουσίας των προβλημάτων και τη δυνατότητα αναζήτησης των δυνατών λύσεων στο ανθρώπινο μέτρο». Είναι επομένως προφανής η αδυναμία χορήγησης Πανεπιστημιακού πτυχίου σε τρία χρόνια χωρίς δραματική συρρίκνωση του εύρους και της ποιότητας των σπουδών και συνακόλουθο δραστικό περιορισμό των επαγγελματικών γνώσεων και συνακόλουθων δικαιωμάτων των αποφοίτων». Παράλληλα θα υπάρχουν και τα «πτυχία» - φαστ φουντ του ενός ή των δύο χρόνων που θα καταλήγουν σε απονομή τίτλου σπουδών.

5. Στις επιχειρούμενες αλλαγές περιλαμβάνεται και το τελικό συντριπτικό χτύπημα σε ότι είχε απομείνει από τους τρεις βασικούς πυλώνες του δημόσιου Πανεπιστημίου: Το δωρεάν σύγγραμμα, η σίτιση και η στέγαση των φοιτητών. Τρία χρόνια μετά τη δημοσίευση του νέου νόμου προβλέπεται η κατάργηση της δωρεάν διανομής και των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων. Παράλληλα η έκταση της φοιτητικής μέριμνας παύει να προσδιορίζεται ενιαία για το σύνολο των Ιδρυμάτων. Κάθε Ίδρυμα θα αποφασίζει χωριστά και αναλόγως με τις οικονομικές του δυνάμεις για τις προϋποθέσεις παροχής δωρεάν σίτισης στους φοιτητές του. Τι σημαίνει αυτό; Πολύ σύντομα και στη βάση της αδυναμίας των πανεπιστημίων να ανταπεξέλθουν σε δαπάνες αυτού του χαρακτήρα δεν θα εξαφανιστούν και τα τελευταία ίχνη της δωρεάν σίτισης, στέγασης και διανομής των συγγραμμάτων.

6. Πριμοδοτείται η αλλαγή του τρόπου διοίκησης των ιδρυμάτων και η καθιέρωση «αποτελε­σμα­τικότερων» συστημάτων μάνατζμεντ, που επιτρέπουν ευελιξία, αποτελεσματική διαχείριση πόρων, άνοιγμα στις αγορές υπηρεσιών εκπαίδευσης, «προώθηση» προϊόντων έρευνας και έλεγχο της «αποδοτικότητας» του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού. Στα πλαίσια αυτά μια ολιγαρχική διοίκηση από ανθρώπους της αγοράς, θα έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στη λειτουργία των Πανεπιστημίων.

7. Το βασικό εργαλείο για την αναμόρφωση των ΑΕΙ-ΤΕΙ στα πλαίσια του «Ευρωπαϊκού χώρου της Ανώτατης Εκπαίδευσης», είναι η αξιολόγηση και η σύνδεσή της με τη χρηματοδότηση. Από νομικής πλευράς, τα πανεπιστήμια παραμένουν δημόσια. Ωστόσο οι αποφάσεις για το τι διδάσκεται, πότε διδάσκεται, το περιεχόμενο των πτυχίων, την έρευνα κλπ, λαμβάνονται στο πλαίσιο της ζήτησης και της προσφοράς οι οποίες μετρούνται στη βάση των λογιστικών μονάδων που συνδέονται με το σύστημα αξιολόγησης. Ακριβώς με όχημα το μηχανισμό της λεγόμενης αξιολόγησης και, βάσει αυτής, δια της στοχευμένης χρηματοδότησής τους τα Πανεπιστήμια εκβιάζονται να δημιουργήσουν πεδία ζήτησης των “υπηρεσιών” τους εργαλειοποιώντας πλήρως τη διδασκαλία και την έρευνα. Να προωθήσουν τις “πωλήσεις“ των υπηρεσιών αυτών, υποτασσόμενα στις εκάστοτε εκτιμήσεις για τις ανάγκες της αγοράς, να μετατοπίσουν τη μέριμνα των προγραμμάτων σπουδών προς τις απαιτήσεις της κατάρτισης και πολύ σύντομα να ορίσουν δίδακτρα.

8. «Ελευθέρας» στην αστυνομία για να επεμβαίνει στους πανεπιστημιακούς χώρους δίνει το σχέδιο του υπουργείου Παιδείας.

9. Παράλληλα με το νέο νόμο, αν ο φοιτητής δεν ανανεώσει την εγγραφή του για δύο εξάμηνα χάνει την ιδιότητά του. Ο στόχος του Υπουργείου Παιδείας είναι να δηµιουργήσει ένα εκτεταµένο κλίµα εντατικοποίησης και ανασφάλειας στους φοιτητές, το οποίο θα λειτουργεί στο µέλλον αποτρεπτικά και ανασταλτικά σε οποιαδήποτε πολιτική ή συνδικαλιστική ενασχόληση πέρα από το πώς θα περάσουν γρήγορα τα µαθήµατα, αποδιοργανώνοντας έτσι κάθε φοιτητικό ή ευρύτερο κοινωνικό κίνηµα το οποίο θα προσπαθούσε να σταθεί εµπόδιο στις πολιτικές ιδιωτικοποίησης των διαφόρων κυβερνήσεων.



ΔΥΟ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ: ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ

«Επί κυµάτων σφοδράς εποχής βαδίζουµε»

Με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης για τη «νέα φυσιογνωμία της ανώτατης εκπαίδευσης» συνεχίζεται η επιχείρηση για αλλαγές στη δομή και στις κατευθύνσεις της ανώτατης εκπαίδευσης, κοντολογίς για αλλαγή στο DNA των ελληνικών Πανεπιστημίων. Όλες τις αλλαγές μπορεί να τις βρει κανείς στις συμφωνίες που έγιναν στις διασκέψεις σε επίπεδο Πρωθυπουργών, Yπουργών Παιδείας, κυβερνητικών παραγόντων και Πανεπιστημιακών εντεταλμένων των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων την τελευταία 13ετία (από τη Διακήρυξη στη Μπολόνια μέχρι σήμερα), στις «οδηγίες» των διεθνών ιμπεριαλιστικών οργανισμών (ΟΟΣΑ, ΔΝΤ κλπ) και βεβαίως στο ΕΣΠΑ (Δ΄ κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης με βάση το οποίο έχει μονταριστεί το ΕΠΕΑΕΚ. Στο πλαίσιο αυτό είναι σαφές ότι η εκπαιδευτική πολιτική της σημερινής Κυβέρνησης είναι δεμένη με ένα τμήμα με την εκπαιδευτική πολιτική της προηγούμενης καθώς έχουν την ίδια κατευθυντήρια γραμμή.

Οφείλουμε μια απάντηση σε ένα ερώτημα που μπαίνει συχνά: Τα μέτρα, οι ρυθμίσεις, οι αλλαγές στην εκπαίδευση ποια σχέση έχουν με την οικονομική κρίση. Θέλουμε να είμαστε ξεκάθαροι. Τα μέτρα και οι εκπαιδευτικές πολιτικές που «τρέχουν» σήμερα από το Υπουργείο Παιδείας είναι επιδιώξεις, κατευθύνσεις, προσδοκίες και όνειρα των στρατηγών του κεφαλαίου, του Ευρωπαϊκή Διευθυντηρίου, του ΟΟΣΑ, των δυο αστικών ομμάτων, πολλά χρόνια πριν από την κρίση. Απλά τώρα γίνεται προσπάθεια να υλοποιηθούν με την ευκαιρία της οικονομικής κρίσης. Αυτή η «ιερή συμμαχία» βρίσκει ευκαιρία τώρα να κάνει πραγματικότητα τα πιο νεοφιλελεύθερα όνειρά της τα οποία προβάλλει άλλοτε ως μέτρα σωτηρίας για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και άλλοτε σαν συνέπεια της οικονομικής κρίσης.

Οφείλουμε και μια διευκρίνιση: Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζουμε ότι σήμερα στη χώρα μας η «δωρεάν» «δημόσια» εκπαίδευση είναι όντως «δωρεάν» και «δημόσια» ούτε ότι οι απόφοιτοι των Πανεπιστημίων βρίσκουν εργασία σε αυτό που έχουν σπουδάσει. Οι ιδιωτικές δαπάνες στην Ελλάδα είναι ήδη υψηλές και αντανακλούν την αγωνία των οικογενειών να αποκτήσει το παιδί τους ένα πτυχίο που ελπίζουν να το βοηθήσει να έχει ένα καλύτερο μέλλον σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά εργασίας με υψηλή ανεργία, για την οποία δεν ευθύνονται τα Πανεπιστήμια και οι σπουδές. Ούτε υποστηρίζουμε ότι το ελληνικό Πανεπιστήμιο δεν έχει ανάγκη από μεταρρυθμίσεις. Όμως, η κυρίαρχη πολιτική δεν αποσκοπεί στην προστασία και ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης, στο να αλαφρύνει οικονομικά τα νοικοκυριά, να κάνει το εκπαιδευτικό σύστημα κοινωνικά δικαιότερο και να εξασφαλίσει μόνιμη και σταθερή εργασία στους πτυχιούχους. Έχει σκοπό να διαμορφώσει ένα ευνοϊκό πεδίο επένδυσης και κερδοφορίας για το κεφάλαιο στο χώρο της παροχής «εκπαιδευτικών υπηρεσιών» και ταυτόχρονα να καταργήσει και τα τελευταία «ξέφτια» του κράτους πρόνοιας στο χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που είναι η παροχή του δωρεάν συγγράμματος, η σίτιση και οι ελλιπείς φοιτητικές εστίες.

Η ΚΡΙΣΗ ΩΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Πριν λίγους μήνες, την ίδια περίοδο που η Υπουργός Παιδείας εξήγγειλε τις νέες αντιδραστικές αλλαγές για τα Πανεπιστήμια συναντήθηκε με τον υπουργό Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανώτατης Εκπαίδευσης της Πορτογαλίας κ. Χοσέ Μαριάνο Γκάγκο. Λίγο μετά τη συνάντηση ο Υπουργός της γειτονικής χώρας, χωρίς φιοριτούρες, έδωσε απροκάλυπτα το στίγμα των προθέσεων της κυρίαρχης πολιτικής απαντώντας σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου: «Η οικονομική κρίση είναι μια μοναδική ευκαιρία για αναμόρφωση της Ανώτατης εκπαίδευσης. Τα υπερβολικά πολλά ιδρύματα, το χαλαρό σύστημα διοίκησής τους, η απουσία ανεξάρτητης αξιολόγησης και πιστοποίησης των ΑΕΙ και της έρευνας είναι συνήθη φαινόμενα σε πολλά ΑΕΙ. Όμως, η επένδυση στην εκπαίδευση και την έρευνα είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη. Στην Πορτογαλία η χρηματοδότηση είναι κυρίως κρατική. Οι φοιτητές πληρώνουν δίδακτρα που δεν ξεπερνούν το 13% των εσόδων των ΑΕΙ. Τα ΑΕΙ ενθαρρύνονται να προσελκύουν πόρους από άλλες πηγές (έρευνα, υπηρεσίες). Τα ΑΕΙ που προσελκύουν ανταγωνιστικούς πόρους πάνω από το 50% των συνολικών πόρων, αποκτούν μεγαλύτερη αυτονομία» («Η κρίση είναι μοναδική ευκαιρία για αναμόρφωση», Συνέντευξη στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29/6/2010 του υπουργό Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανώτατης Εκπαίδευσης της Πορτογαλίας κ. Χοσέ Μαριάνο Γκάγκο)

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΤΟ ΥΠΑΡΧΕΙ ΝΕΡΟ!

Να το πούμε καθαρά : Εδώ «πριονίζονται ρίζες ! Και όποιος, χωμένος στις συστάδες των θάμνων που τον περιβάλλουν χάνει το δάσος από το οπτικό του πεδίο, καλό είναι να κάνει ένα βήμα στα πλάγια για να δει καθαρότερα μπροστά του.

Το ΥΠΕΠΘ, ως ευαγγελιστής της αγοράς, βιάζεται να υποδυθεί το ρόλο αυτού που γελά καλά επειδή γελά τελευταίος. Ωστόσο, κι αν τα βουνά μοιάζουν ακίνητα, οι γεωλόγοι ξέρουν καλά πως ζούμε σε μια θάλασσα στεριάς. Το εκπαιδευτικό κίνηµα οφείλει να σηκωθεί στις µύτες των ποδιών του, να διαπεράσει τα φράγµατα των µέσων µαζικής ενηµέρωσης, να συντρίψει τη ρητορική τού άδικου λόγου και να ορθώσει πύργο ατίθασο στη Σαλώµη του νεοφιλελευθερισµού που ετοιµάζεται να περιφέρει το κεφάλι της παιδείας προσφορά στους επιχειρηματίες της γνώσης.

Όπερ έδει δείξαι !



ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ



1. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Κώστας Θεριανός στο άρθρο του «Για τα δίδακτρα και τα έτη σπουδών» (http://www.alfavita.gr/artro.php?id=38718),στη Μεγάλη Βρετανία, που οι φοιτητές πληρώνουν δίδακτρα, ουδέποτε το κράτος «νομοθέτησε» ως υποχρεωτικά τα δίδακτρα. Περιόρισε όμως δραστικά την χρηματοδότηση των πανεπιστημίων ώστε αυτά να μην έχουν άλλους πόρους πέραν των ίδιων των φοιτητών τους. Ακόμη και σήμερα δίδακτρα με νόμο δεν υπάρχουν. Κανένας νόμος της κεντρικής κυβέρνησης δεν αναφέρει ρητά ότι οι φοιτητές είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν δίδακτρα. Και όμως δίδακτρα πληρώνουν όλοι! Οι μόνοι που δεν πληρώνουν είναι όσοι παίρνουν υποτροφία. Όπου υποτροφία σημαίνει ότι δεν πληρώνεις δίδακτρα