Η υφεση μπορει να βαθυνει και να βγει εκτος ελεγχου (ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ, 1.5.2010)

Η υφεση μπορει να βαθυνει και να βγει εκτος ελεγχου (ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ, 1.5.2010)


01/05/2010, 11:04 μμ

Κατηγορίες: Ευκλειδης Τσακαλωτος

ΤΟΥ ΕΥΚΛΕΙΔΗ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ



ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1) Διεθνείς οργανισμοί προβλέπουν ότι η έξοδος από την κρίση θα γίνει χωρίς ανάλογη αύξηση της απασχόλησης. Πώς εξηγείτε αυτή την τάση; Πώς εκτιμάτε την εφαρμογή της στρατηγικής της Λισσαβώνας;

2) Στην Ελλάδα είναι σχεδόν ανύπαρκτες οι ιδιωτικές επενδύσεις, ενώ ο δημόσιος τομέας, λόγω και της δημοσιονομικής κρίσης, δεν αναλαμβάνει επαρκείς επενδυτικές πρωτοβουλίες. Πώς μπορεί να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος;

3)Πώς βλέπετε τον ρόλο του τραπεζικού τομέα, σε μια περίοδο που το τραπεζοκεντρικό μοντέλο έχει περιέλθει σε κρίση;

4) Αν υποτεθεί ότι υπήρχε ικανό ποσό διαθέσιμο για επενδύσεις, σε ποιους τομείς θα έπρεπε κατά προτεραιότητα να διατεθεί;

5) Το ΔΝΤ προτείνει και η κυβέρνηση αποδέχεται να γίνει στη χώρα μας εσωτερική υποτίμηση, με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Τις προηγούμενες φορές που έγινε υποτίμηση της δραχμής δεν αυξήθηκαν οι εξαγωγές αλλά αυξήθηκε ο πληθωρισμός. Για ποιον λόγο θα πετύχει τώρα η υποτίμηση;


ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:


1) Η στρατηγική της Λισσαβώνας είχε αποτύχει σε σχέση με όλους τους στόχους της, αρκετά πριν ξεσπάσει η κρίση. Για τους νεοφιλελεύθερους εμπνευστές της στρατηγικής, η εργασία αντιμετωπίζεται μόνο ως κόστος. Για αυτό υπάρχει η έμφαση στην ευελιξία. Και βέβαια για τον ίδιο λόγο, ο πληθωρισμός αντιμετωπίζεται ως ο βασικός εχθρός και όχι η ανεργία. Αν προσθέσουμε το επιχείρημα στο επίπεδο πολιτικής οικονομίας ότι η ανεργία περιορίζει τη δύναμη των συνδικάτων και των κομμάτων της αριστεράς, τότε δεν είναι δύσκολο να δει κανείς γιατί η απασχόληση δεν είναι ο κύριος στόχος του μοντέλου.

Επί πλέον σε αυτό το μοντέλο, η κατάρτιση των εργαζομένων προωθείται, αλλά μονομερώς –δεν ενθαρρύνονται μορφές κατάρτισης που θα ενίσχυαν την αυτονομία των εργαζομένων ή την οριζόντια συνεργασία τους. Έτσι οι καπιταλιστές είναι καταδικασμένοι να επιλέγουν όχι πάντα το αποτελεσματικό, αλλά αυτό που εξασφαλίζει το δικό τους κέρδος και το δικό τους έλεγχο πάνω στην παραγωγική διαδικασία.

2) Στις μεγάλες οικονομίες, παρά τη νεοφιλελεύθερη φλυαρία για το αντίθετο, το δημόσιο επενδύει μετά την κρίση γιατί ο ιδιωτικός τομέας απέχει. Αυτό είναι που έχει οδηγήσει στα μεγάλα ελλείμματα, αλλά χωρίς αυτό είναι σίγουρο ότι θα μιλάγαμε τώρα για μια πολύ πιο σοβαρή οικονομική κρίση.

Το δημόσιο και στην Ελλάδα είναι μέρος της λύσης. Το πρόβλημα που έχουμε όμως ως αριστερά είναι να πείσουμε για αυτό ακόμα και τον δικό μας κόσμο. Χρειάζεται στα επόμενα χρόνια μια μεγάλη συζήτηση, και πολλές πρακτικές παρεμβάσεις από συλλογικότητες της αριστεράς, για να πειστεί η κοινωνία ότι μπορεί να έχουμε ένα λειτουργικό, μη-ιεραρχικό, κοινωνικά ευαίσθητο δημόσιο τομέα. Νομίζω ότι είναι το νούμερο ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε.

3) Η φιλελευθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος δεν δικαίωσε τις προσδοκίες των νεοφιλελεύθερων στοχαστών. Όχι μόνο επειδή κατέληξε σε μια τέτοια μεγάλη κρίση, αλλά γιατί σε όλη την προηγούμενη περίοδο οι πόροι, αντί να διοχετεύονται στην πραγματική οικονομία και για την εξυπηρέτηση των αναγκών των πολλών, χρηματοδοτούσαν τις φούσκες του χρηματιστηρίου, των αγορών ακινήτων και των τοξικών χρηματοπιστωτικών προϊόντων.
Το τραπεζικό σύστημα, αντί να ασχολείται με δραστηριότητες με πολύ μικρή κοινωνική χρησιμότητα, που υποτίθεται μειώνουν το ρίσκο αλλά που, όπως μάθαμε, το αυξάνουν, πρέπει να επιστρέψει στο βασικό πυρήνα, δηλ. εξυπηρέτηση της πραγματικής οικονομίας. Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί χωρίς μια εκτενή κοινωνικοποίηση του τομέα.

4) Είναι πιο εύκολο να πούμε πού δεν πρέπει να πάνε. Δηλαδή είναι πια ολοφάνερη η αποτυχία μιας επενδυτικής στρατηγικής που βασίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στις υποδομές και στα μεγάλα έργα. Πρέπει να αρχίσουμε από αυτό το σημείο. Βεβαίως να βρεθούν κάποιες επενδύσεις με γρήγορη απόδοση για να δημιουργηθεί ο πλούτος που μας χρειάζεται για να αρχίσουμε να ξεπληρώνουμε το χρέος. Αλλά έχουμε ανάγκη μέρος των πόρων να πάνε σε πολλά μικρά projects που έχουν εν δυνάμει μεγάλη οικονομική απόδοση, ή κοινωνική και οικολογική απόδοση. Το πρόβλημα σε μια τέτοια διαφορετική προσέγγιση έχει να κάνει και με τους φορείς που θα τη σχεδιάσουν, που θα την υλοποιήσουν και που θα παρακολουθούν την εκτέλεση. Με λίγα λόγια, αυτή η προσέγγιση βασίζεται σε βαθιές τομές στη διοίκηση του κράτους, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, με έντονο το στοιχείο της συμμετοχής, σε μια άνθηση του κοινωνικού τομέα παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και σε άλλα παραγωγικά πρότυπα.

5) Η παλιότερη αποτυχία των υποτιμήσεων εξηγείται από δύο βασικούς λόγους: Πρώτον, γιατί οι εργαζόμενοι είχαν τη δύναμη, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου η ανεργία δεν ήταν σε υψηλά επίπεδα, να αντισταθούν στη μείωση των πραγματικών μισθών που ακολουθεί μια υποτίμηση. Έτσι οι επιχειρήσεις αύξαναν τις τιμές των προϊόντων με αποτέλεσμα την εξουδετέρωση της επίδρασης της υποτίμησης. Δεύτερον, γιατί η έλλειψη ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων δεν ήταν μόνο θέμα τιμής αλλά παραγόντων που σχετίζονται με την ποιότητα, την αξιοπιστία κ.λπ.
Η στρατηγική της εσωτερικής υποτίμησης μειώνει τους πραγματικούς μισθούς με τη δημιουργία ύφεσης. Σε τέτοιες συνθήκες οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες είναι πιο δύσκολο να αντισταθούν στις μειώσεις μισθών. Το πρόβλημα όμως είναι ότι η ύφεση μπορεί να εμβαθύνει και να βγει εκτός ελέγχου. Συγχρόνως, η εσωτερική υποτίμηση δεν απαντά στα προβλήματα που δεν σχετίζονται με τις τιμές. Άρρητα, ίσως, το ΔΝΤ βασίζεται στην επιδίωξη ότι με τη μείωση των μισθών, οι ελληνικές επιχειρήσεις θα μπορέσουν να ανταγωνιστούν σε τομείς όπου η ποιότητα και η αξιοπιστία δεν παίζουν και τόσο μεγάλο ρόλο -μια υποτίμηση παραγωγής δηλαδή.



O Eυκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών